-ից P/F

Արամ Պաչյան

Artwork by Louise Bassou

Ձեն-բուդդայական դպրոցի իմ  ուսուցիչներին
 
իմ ներսում ես ոչ ծով ունեմ, ոչ օվկիանոս, անծիր տարածությունների համար փակ եմ, երկնքում ու տիեզերքում լինելու ոչ հավես ունեմ, ոչ հավակնություն, ես սիրում եմ հողին կանգնած երկնքին նայել, սիրում եմ աստղերին դիտել մեր տան կտուրից, թող բոլորը մնան իրենց տեղում, երկինքը երկինք, հողը՝ հող: իմ ներսում ես ոչ ծով ունեմ, ոչ օվկիանոս, վաղուց հերիք է, իմ ազատությունից հոգնել եմ, հոգնել եմ սրճարաններից, ակումբներից, փափկաթոռներից, մեղրածոր թխվածքներից, աղի ձողիկներից ու ջերքիներից, անիմաստ տվայտանքներից, ու ճիգով ծիծաղելուց: հերիք եղավ՝ ինձ դեմքս պատռող եզրեր են պետք, իրար մոտ գտնվող ափեր, ինձ ճեղք է պետք, կացնի դիպուկ հարված, սելավ է պետք, ավերակներ, գարնան ցեխ, ճիմ,  բախում սլացող ձյունախառն քարեր, նեղ բացվածք, որի մոտ կարող եմ գալ, կարող եմ առանձնանալ, մի քանի ժամ նստել, ուղղակի նայել, երկար նայել ու տեսնել երկու ափերը բաժանող եռքի դիմակահանդեսը: իմ ներսում ոչ ծով ունեմ ոչ օվկիանոս, բայց գտել եմ իմ գալու տեղը, իմ սևեռումը, որ ծլծլացող առու է, գետնի վրա դոնդողող խաղողի շիրա, ժամանակին եղել է՝ կա, հունը բետոնով ու երկաթներով կալանել, փոխել են, նեղացած հոսում է քաղաքի ընդերքում, թավալ է գալիս, խաշվում, լուռ գլգլում: ես գտել եմ նրան օրվա վերջում գալիս եմ, խանջյանի վրա դեռ պահպանված երակի մոտ, մեքենաս կայանում եմ բազալտապատ քարե պատնեշի դիմաց, իջնում եմ, կանգնում պատնեշի շուրթին ու ցած նայում: գետառը հոսում է, կցկցված գալարներով, այնքան է նեղացել, որ բռումս հանգիստ կտեղավորվի, վտիտ թևի բարակություն է, դեռահասի գունատ կուրծք, գալիս է դանդաղ, ասես մեկը դավադրաբար բռնել է ոտքը, քաշում է մազերից, լեզվի մեջ կեռեր է խրել, չի թողնում ապրի: էս ոչ եփրատն է, ոչ տիգրիսը, ոչ սենն է, ոչ թեմզան, ոչ դունայն է, ոչ էլ պոն: գետառը օվկիանոսի դուստր, հադեսի աշխարհում հոսող ստիքսի հետ արյունակցական կապ չունի, չեն երդվել աստվածները ջրերի վրա, նրա մասին բարձրագոչ ասքեր չկան, չկան գրքեր ու փառաբանումներ, նա բոլոր հնարավոր թեմաներից դուրս է, մոլորակի առանցքից շեղված, աստղերի համար արկղի հատակին ընկած ժանգոտ մեխ, նրա մասին աշխարհը չգիտի, նա չունի վենետիկյան վարպետների հրաշագործ կամուրջներից, որոնց վրա սիրահարները լեզուներն են մարզում, նա չունի կամուրջ, որտեղից կարելի է թռչել ու մեռնել, նրա մեջ խեղդվելը գրեթե անհնար է, նրան ոչ ոք չի սիրում, նրա անունը զզվելի է, ոչ ոք նրա պատմությունը գրի չի առնում, ոչ ոք նրա մասին օրենք չի ընդունում, նրա համար հանրահավաքներ չեն անում, բնապահպաններին կես ժամով բերման չեն ենթարկում, նրան չեն հիշում, ոչ ոք անունը լսելիս ուրախությունից չի գժվում, աչքերում առվույտներ չեն ցոլցլում, նրա ջրերի հոտով չեն արբենում, հասած եղեգները չեն ծխում, տարօրինակ սնկերի վրա աճած ծաղիկները, փթթած ուրցն ու դաղձը չեն քաղում, թրիքից համտեսող բնդիռների տզտզոցներից չեն հիպնոսանում, ափին չեն մերկանում ու արևի տակ չեն ճեմում, ոչ մեկ նրա հետ չի լուսանկարվում, լուսանկարը չի հանում, շրջանակի մեջ չի առնում, չի կախում մահճակալի գլխավերևում, նրա շրջակայքում երգեցիկ թռչուններ, փափկամազիկ գազաններ, ժպտացող թիթեռներ չկան: ոչ ոք նրա ջրով իր նորածնին չի մկրտում, քաղցկեղով հիվանդ երեխային ջրից չի խմացնում. քունածը, ինչ անենք, որ հիսուսը ուրիշ գետ էր ընտրել. ես տեսնում եմ նրան հենց գետառի ջրերի մեջ, մեզի վտակների, կլունձների, տիղմի, զարհուրանքի, վախի, սատկած կիսահավի աչքերում ապրելու կարոտի, կարտոֆիլի կլեպների, ծլլակախ ապահովիչների, ասեղների, քարաքոսի, կաչաղակների թավ ծերտի, էծի կճղակի, սանրի արանքներում խրված զզվելի մազերի, գարշահոտի, առնետի նեխած աղիքի, քուրջուփալասի, դիրտ օճառաջրի, կոշիկի, աղբամուղերի հորձանուտի, ոչխարի ու նապաստակի քերթված մորթիների, օղու, գարեջրի կոտրտված շշերի, յուղի ու ներկի տարաների, մեքենաների ռետինե ակերի, սռնիների, անասնական բառաչյունների, փսխուքի, դալարիքի, ջեմի, զուգարանի թղթերի, ջրերի բաշին պոպոճիկներ բռնած շեռումեռի, քիմիական թթուների, տերևի կույտի, թաղումից հետո շպրտված ծաղիկների, օձի պես գալարվող կանացի շարֆի, քարերին խփվող սև-սպիտակ լուսանկարի, խաղալիքների, բազալտների արանքներից դուրս պրծած բոցենիների, օդապարիկի պես ուռած փորոտիքի, դդումի ցողունի, տառապանքի, վիզը կտրած գառան լերդի մեջ եմ տեսնում հիսուսին: գետառում նա կա, ապրում է, անելիք ունի, որովհետև իմ քաղաքի կեղտանուն գետի մեջ կյանքի սկզբնադրում է բողբոջում, սրտխփում է դրախտի հնարավորությունը, երազանքի նոր մեղեդին: հիսուսին երկար տարիներ գործազրկություն չի սպառնա, աշխատանք կա սիրտդ որքան ուզի: որովհետև գետառն է արատի ու մոռացության վերջին ամբարը, հոգեվարքի մեջ հևող պառավ, անատամ 30.000 դրամանոց լքված թոշակառու, մինչև վերջ անառակատան լորձունքի մեջ թպրտող աներես պոռնիկաձագ, մաղձի դամբարան, բոլոր հնարավոր խորշերով հազար անգամ կոխված, բոլորը ինչ ունեն չունեն`շաղել են մեջդ, ոչ ոք չի խղճում, ոչ ոքի մեղքը չես գալիս, ոչ ոք չի մաքրում բիբդ, գարշանքի մեջ թառանչող ծիլեր, բոլորը իրենց են մաքրում, իրենց ունեցած-չունեցածը, իրենց ստամոքսն ու միզապարկն են դատարկում, իրենց ավելն ու պակասը, իրենց անցյալը, իրենց ներկան ու ապագան, իրենց հյութն ու պտղաջուրն են լցնում մեջդ, իրենց վերջույթները, իրենց բանանի կեսը, իրենց սառած սուրճը, իրենց բորբոս կապած հացն են տալիս քեզ: քանի անգամ եմ կողքովդ անցնելիս ձեռքիս ընկածը գցել մեջդ, կրծած խնձոր, փսլինք, շինարարական աղբ, դավոյի սատկած շանը, որ բերեցինք ու հանձնեցինք հոսքիդ: քանի անգամ եմ թքել մեջդ, զզվանքով ծամածռել բերանս, քանի անգամ եմ ընկերներիս մոտ ասել, որ ատում եմ քեզ, որ դու աշխարհի ամենատափակ գետն ես, աշխարհի ամենաանիմաստ ներկայությունը, ու ամեն անգամ, նույնիսկ առանց առիթի, քո հանդեպ չարությամբ ու քո գորշությունից վրեժով լցված` ուզել եմ մորթել քեզ, բնաջնջել, հիմա եկել եմ անառակ որդու պես նստել կողոսկրիդ ու քո պղտոր ջրերի մեջ եմ տեսնում փրկությունս, քո նսեմության մեջ եմ գտնում խաղաղությունս, քո պղծության մեջ դեռ քլթքլթում է կյանքի ավիշը. դու չունես ոչ բարոյականություն, ոչ մեղք, դու ոչ աստված ես, ոչ մարդ, դու ինձ քո գիրկն ես առնում, ես գոռում եմ, թքում ջրերիդ մեջ, դու հոսում ես, ես քրֆում եմ, դու հոսում ես, ես մեծ քարեր եմ շլմփացնում: երեսս, թիկունքս, ձեռքերս ու ոտքերս արյունլվա անելով սղղում եմ ցած, ընկնում կեղտիդ մեջ, մսեղ արմատ եմ քաշում, ծիծաղելով մտրակում ջրերդ, չես նեղանում, հոսում ես, հոսում տանում ծիծաղը, քրտինքը արտասուքը, կիսատությունը, արյունը, աղը, ժահը: հենց գետառի մեջ կսկսվի հավերժական կեղտի հալոցքը, նրա վերջնական ավարտը, գետառը չի կանգնելու, գետառը հոսելու է քառասուն աղբյուրներից հուզված, քաղաքի հարավ-արևմուտքով. հոսելու է՝ հունը փակեն, չփակեն հոսելու է, ուղեծիրը փոխեն, չփոխեն, հոսելու է գետառը քերթելու է առնետագույն բազալտների ողնաշարը, թնդյունով տապալելու է արգելքները, պայթելու է՝ քաղաքին վերադարձնելով իր ողջ սերը:

Read the English translation

Listen to the entire passage in the original Armenian read by the author:

Aram Pachyan is one of the big names in contemporary Armenian literature. His novel Goodbye, Bird heralded a kind of rebirth of the literary scene in the country. In my memory, it was the first book by a contemporary Armenian writer that sold out and was given a second print run. The subject matter focused on trauma in the army; Armenia is a country where military service is mandatory, and the author touched upon a sensitive subject without pulling his punches. Pachyan’s P/F (ԷՋ, 2020) won the European Prize for Literature in 2021, raising the writer’s profile further.

Translating Pachyan’s work is always a challenge, and P/F is no exception. Even though it claims to be a novel, the author uses a very experimental style, with fragmented text that the reader has to piece together. At the same time, the existence of these fragments presents readers with the right way to digest Pachyan’s work: take frequent breaks and reflect on the previous fragment before moving on to the next one. In that sense, Pachyan’s experimental style is quite reflective of real life—we tend to lose our train of thought and start a new sentence before fully finishing the previous one; one idea in our head interrupts the other and tries to dominate . . . It’s just another way in which Pachyan keeps his work as close to reality as possible.

The protagonist of P/F is a native of Yerevan, the capital of Armenia, and that poses another challenge—will readers from around the world be able to fully appreciate some of the local references the author makes? In general, my fear when translating Armenian authors is that readers abroad will not fully comprehend where they are coming from and what they are trying to say. Armenians are an ancient people with a culture and history that covers several millennia of collective achievement and shared trauma, which cannot but seep into the words and sentences of today’s writers. Pachyan makes particular use of this and my hope is that the reader’s interest will be sufficiently piqued as to warrant a deeper dive into some of these references.

Aram Pachyan is an acclaimed writer of the post-independence generation in Armenia, and a winner of several prizes including the RA Presidential Youth Award. He has authored four books. His first novel, Ցտեսություն ծիտ : վեպ (Goodbye, Bird; Antares, 2012), became a national bestseller in 2012 and is still a popular piece of Armenian literature. He was a writer in residence at the International Writing Program of the University of Iowa, USA, in 2018 and at Villa Waldberta, Munich, Germany, in 2019. The play I Am a Vegetarian was staged in 2017 based on Goodbye, Bird, and a musical adaptation, Pachyan Fragments, by composer Aram Hovhannisyan, was written and performed in the US in 2015. The Goodbye, Bird opera was staged in Munich, Germany, by Art Concept International Association in December 2021. His books have been published in English, French, Ukrainian, Bulgarian and Albanian, and will soon also be available in German, Serbian, Persian, Greek, and other languages.

Nazareth Seferian was born in Canada, grew up in India, and moved to his ancestral homeland of Armenia in 1998, where he has been living ever since. Though he was educated in a different profession, his love for languages led him to translation in 2001. He began literary translations in 2011, and his published works include the English-language versions of Yenok’s Eye by Gurgen Khanjyan (PublishAmerica, 2014), The Clouds of Mount Maruta by Mushegh Galshoyan (Zangak Publishing House, 2015), Ravens Before Noah by Susanna Harutyunyan (Glagoslav Publications, 2019), Jesus’ Cat by Grig (Glagoslav Publications, 2019), The Door Was Open by Karine Khodikyan (Glagoslav Publications, 2019), as well as Robinson (Glagoslav Publications, 2020) and P/F by Aram Pachyan. He has also translated other Armenian authors such as Artavazd Yeghiazaryan, Levon Shahnur, Armen of Armenia (Ohanyan), and Areg Azatyan. Nazareth’s typical work week includes activities in a completely different sector, combined with several pages of translation, which is driven by his desire to promote Armenian culture and literature among English speakers worldwide.