צו לויטערע ברעגן

Rajzel Zychlinsky

שמשון

ס'איז געװען ין אַ שטילן פֿאַרנאַכט.
אויפֿן פֿענצטער האָט זיך געלאָשן
אַ קריגל מיט האָניק,
אויפֿן טיש – אַ זאַלצמעסטל מיט זאַלץ.
דלילהס קני זענען געװען װײס און רונדיק,
און שמשונס ליפּן
גראָב און
ן טרויעריק.
אַלץ איז שוין געװען:
דאָס װײב,
דער לײב,
דער האָניק;
אין דרײהונדערט פֿװקסן אַרײנגעבלאָזן פֿײער,
אויפֿן באַרג הרמון אין אַ פֿאַרטאָג
אַרויפֿגעטראָגן אויף די אַקסלען
די טויערן פֿון אַ שלאָפֿנדיקער שטאָט;
מיטן קינבאַק פֿונ אַן אײזל
טויזנט מאַן געשלאָגן,
טאָלן געקושט
און בערג אויף די הענט געטראָגן.
אַלץ איז שוין געװען.
אָ, דו װײב פֿון טאַל שורק.
זע, איך בין שטאַרק,
נאָר איך בין טרויעריק.
לײיז מיך אויס!
לײז מ'ך אויף!
זעסט מײנע לאָקן?
נעם, שנײד זײ אָפּ!
בינד מיר די הענט,
בינד מיר די פֿיס!
איך װיל זײן אַזוי װי דו,
אַזוי װי איר,
אַזוי װי אַלע.
איק װיל מורא האָבן פֿאַר אַ לײב,
אונ כ'װיל קניען פֿאַר אַ באַרג!

אָ, די װײב פֿון טאַל שורק!
און שמשון האָט געקושט דלילהס קני,
און שמשון האָט געװײנט אויף אירע קני.





יאנואר

זעקס הינט האָבן זיך געטראָפֿן
בײ איר טיר
און זיך צעװײנט.
זי װעט אַרויסקומען אָדער נישט?
דער װײסער הינט
מיטן געלן פֿלעק אויפֿן רוקן
האָט זיך געצעסט אויף די הינטערשטע פֿיס
און ציטערט.
זײן דאַרער שאָטן ליגט אַ בלויער
נעבן אים אויפֿן שנײ.
דער שװאַרצער הונט האָט געפֿונען אַ בײן,
נאָר זײנע אויערן פֿלאַטערן אין װינט.
דער ברוינער הונט רירט זיך נישט
פֿון דער טיר.
דער פֿערטער,
דער פֿינפֿטער,
דער זעקסטער
האַלדז נעבנ האַלדז.
די נאַכט איז העל.
די קאָרע אויף די װערבעס
פּלאַצט.
אַלע שטערן זענען אויפֿן אָרט.
דורק דעם פֿאַרפֿרוירענעם טײך
גלאַנצן די גרינע אויגן פֿון דער דערטרונקענער.
זי װעט אַרויסקומען,
אָדער נישט?





פֿון א װאלקן

פֿון אַ װאָלקן קוקט אויף מיר די מאַמע
מיט פֿאַרבלוטיקטע אויגן –
טאָכטער, פֿאַרבינד מיר די װוּנדן,
איר גרויער קאָפּ איז פֿאַרבויגן.

מײן שװעסטער װײנט צװישן די בלעטער
פֿון אַלע גרינע בײמער:
מײנ מײדעלע, מײן טאָכטער װוּ איז?
רײזל, קלויב צונויף אירע בײנער.

מײן ברודער שװימט אינ די װאַסערן
טעג, װאָכן, יאָרן.
אַ שטײן איז צוגעבונדען צו זײן האַלדז.
דער הימל לויכט מיט בלויע טרערן.

מײן שכן װעקט מיך אין די נעכט:
מען האָט מיך געהאָנגען מיטן קאָפּ אַראָפּ.
נעם מיך אַראָפּ פֿון דער תָּליה – הײב מיך אויף.
אָ, װי עס טוט װײ יעדע האָר אויף מײן קאָפּ.

מאַי, איך גײ אַרום צװישן שאָטנס
מיט מײן קלײנעם זון אויף די הענט
אַזויפֿיל לעבנס פֿאַרשניטענע קלאַמערן זיך
צו מיר, צו מײנע װינקלען, צו מײנע װענט.

אַזויפֿיל לעבנס פֿאַרשניטענע ציטערן
אויף די לאַנגע װיעס פֿון מײנ קינד,
אַזויפֿיל לעבנס פֿאַרשניטענע קלאַנגן
אין מאַי, אין פֿרילינגדיקן װינט.
קאַזאַן, 1943




מײן שװעסטער חנה

אויפֿן גרינעם גראָז,
הינטערן הויכן באַרג
בלאָנדזשעט אַרום מײן שװעסטער חנה.
איך רוף זי אין די נעכט:
שװעסטער מײןע, קום.
ענטפֿערט זי גאָרניש–
עס רוישן די קאַשטאַנען.

אויף אַ קילן װאָלקן
אין אַ בלויער שיף
שװימט אַרום מײן שװעסטער חנה.
איך רוף זי אין די טעג:
שװעסטער מײןע, װאַרט, –
ענפֿערט זי גאָרנישט –
און סװימט אַװעק פֿון דאַנעט.

נאָר אָפֿטמאָל װײנט דער שפּיגל,
איך קוק אַרײן דאָרט טיף
אין די אומעטיקע אויגן
פֿון מײן שװעסטער חנה –
די האָר זענען שוין גרוי –
נײן, דאָס א'ז דאָך אַש
פֿון מײן שװעסטער חנה.





אינדערפֿרעמד

ס'יז נישט מײן פֿענצטער,
איז עס אויך נישט מײן ביסל שנײ.
אין פֿרעמדן הויז
װאַך איך
אין אַ פֿרעמדער נאַכט.
אין פֿרעמדן לאַנד
בעט איך
צו אַ פֿרעמדן גאָט.

פֿון װאַנעט?
װוּהין? –
שרײט אַ שטערן פֿון הימל
טיף,
נאָר איך שװײג,
װי עס שװײגט,
אַ פֿאָרבלונדזשעטער בריװ.





הארבסט

עס קומען איזט די רעגנדיקע טעג.
די קאַרטאָפֿל האָט מען שוין
אויסגעגראָבען אין פֿעלד.
עס פֿאַלט אַראָפּ דער לעצטער בלאַט
דער בוים שטײט נאַקעט
און גרײט
פֿאַרן װינט.
מענטש! אויב דו האַסט אַ הײם,
װעסטו פֿאַרקלעפּן דײנע פֿענצטער
מיט קיט און מיט לײם.
און אין אָװענט װעסטו אָנצינדן אַ לאָמפּ.

און װער עס האָט נישט קײן הײם,
דער װעט ברײטער עפֿענען די אויגן.
דער װעט מיטגײן מיט די װאָלקנס
פֿון לאַנד צו לאַנד
מיט אַן אויפֿגעשטעלטן קאָלנער
און מיט אַ בײנערריקער האַנט –
װער עס האָט נישט קײן הײם.

Read the English translation

These six poems appeared in Tsu Loytere Bregn, Rajzel Zychlinsky’s third collection. Scans of the originals can be found in the Yiddish Book Center’s digital library, where the yellowing pages with marginal pencil notes drew me into history. Zychlinsky wrote almost all of these works during and just after the war, while she was in the Soviet Union where she gave birth to her son, or in Poland where she was repatriated before emigrating to Paris and then New York. Although she spoke at least five languages, she wrote her poetry in Yiddish and continued to do so during her long life in the United States. Her later volumes contain revisions of some of these poems, and several of those appeared in English in God Hid His Face, translated by Barnett Zumoff, Aaron Kramer, and Marek Kanter (Word & Quill Press; 1997). I felt compelled by their immediacy to translate these first versions, published in Poland, and written while she was learning the true extent of both the personal and broader horror. I’m not a scholar of Yiddish, but I’m an enthusiastic student of the language, and a poet drawn to Zychlinsky’s work by its economy and precision, its clarity and under-stated diction—all of which contribute to its remarkable power. I have tried to be faithful to these characteristics of craft, and above all to the emotions that drove Zychlinsky’s poetry. It was only after I began to learn Yiddish that I understood the full impact of genocide: the millions of people, with all they might have done in the world; the purposeful destruction of a culture that wrote and read its own rich, lively literature; and the near-loss of the very language itself.

I would like to thank Marek Kanter for his permission to translate his mother’s work.

Rajzel Zychlinsky was born in 1910 in Poland, where her first book appeared in 1936 with an introduction by renowned Yiddish poet Itsik Manger. She became celebrated early for her originality, including her re-interpretations of biblical stories. Zychlinsky and her husband fled from Warsaw to the Soviet Union in 1939. Before her death in California at the age of 90, she had published seven collections of poems in Yiddish—in Poland, France, the United States, and Israel—and received Israel’s prestigious Itzik Manger Prize for Yiddish literature. Her third book, Tsu Loytere Bregn (To Clear Shores), from which these poems are taken, was printed in Lodz, Poland, in 1948, and is dedicated “to the holy memory of my mother Dvoyre, my sister Chana, my brothers Yankev and Dovid, and their children, my mother’s grandchildren—victims of Chełmno and Treblinka.”

Susan Cohen is the author of two full-length collections of poems: Throat Singing and A Different Wakeful Animal. Her poems have appeared in dozens of journals, including Poet Lore, Poetry International, Salamander, Southern Poetry Review, and The Southern Review; and in many anthologies, including the Atlanta Review 25th Anniversary Anthology and the Bloomsbury Anthology of Contemporary Jewish American Poetry. She has an M.F.A. from Pacific University and lives in Berkeley, California.