Грозомор
Тука се раѓаат сами и гаснат сите нешта.
Огромен камен. Лузна. Нејасен немушт збор.
Пролетта му е мајка и маќеа зла и вешта.
Пепел на сонот, сон на пепелта. Грoзомор.
Го пијат суши, дождови црни го цедат,
ден со ноќ го трупа, пласт со пласт,
а врз неговата кора во ’рбетник се редат
закостенети сенки од диво месо и страст.
Тука ветришта пиштат и темни сеништа вијат,
тука е првиот злочин и грев и казна и прекор.
Тука и човек и ѕвер во едно дувло спијат
и детето го оди својот незаоден чекор.
Врз него расне лебот од горчлив длабок корен,
па затоа е сув, и сладок, и пече како пламен.
Песно, ако те допре некој испосник морен
прими го да ти биде во горењето рамен.
О ружо в грло, о змијогрозд в усни,
див апеж во крвта со себе што спори,
о земјо на отрови смртоносно вкусни,
каменот во пламен се тркала. Гори. Гори. Гори.
Тука се раѓаат сите нешта и тука гаснат сами.
Огромен камен. Лузна. Нејасен немушт збор.
Пролетта му е мајка и мaќea што мами,
пепел на сонот, сон на пепелта. Грозомор.
Тажачка од онаа страна на животот
Се искачив над врвот од болот.
Човек сум. А што е човек?
Пред мене празнина, зад мене празнина.
Празнина што сама се пали.
Од онаа страна на животот,
жив распнат со слепи јазли.
Се искачив над врвот од болот.
Тој ден. Црнден. По црни скали.
Се искачив над врвот од болот.
Од онаа страна на животот
од онаа страна на себе си,
на сè неизговорено,
сè што е недогорено,
од онаа страна на водата,
од онаа страна на врутокот,
од онаа стрaна на коренот.
Стопи се грутко, истечи водо,
прелеј се чашо лелејска
за сите градови во овој град,
за сите црнини во оваа црнина.
Кажете кого да обвинувам.
Кого да жалам, кажете!
О дете што те нема —
мојата црнина твоја прегрнина.
Мојата црнина твоја прегрнина,
твојата темнина моја подземнина.
Земјо олелио, земјо пустелио,
од мртов плач израсната
земјо обѕрни се, земјо разгрни се.
Земи ја оваа зеница
земи ја оваа пшеница
на твоја дланка згасната.
Земи ме, земјо, или врати ме,
врати ме подолу од овој врв,
подолу од онаа страна на животот,
човечки сили дај ми пак.
О земјо, на земја врати ме.
Човек сум, човек да страдам,
да најдам камен жив да се вградам
на некој мост во некој лак.
Aко ти недостасува светлина
Ако ти недостасува светлина
земај ме.
Ноќ да сум ноќ ќе изгорам
ќе те разденам.
Ако и љубов ти недостасува
земај ме.
Црнките на ноќта ќе ги ископам
ѕвезда да се огледаш, да огрееш.
Ако ти недостасува омраза
и тогаш земај ме.
Пекол ми вие под срце
пекол вековиште.
Ако ти недостасува светлина
земај ме.
Ако пак јас ти недостасувам
што сум ти!
Без да те гледам во недоглед
без да изгорам.
Август
Лежам под стеблото на ноќта, во август што умира и пее
со цвет од пепел на згасната гроза.
Од челото како од црница набабрува и ми зрее
од гроздови ѕвездената лоза.
Лежам во ноќта на август за земја прикован со теме.
Дали ќе додржат, дали ќе ме запрат
овие неуморни воини од билје и семе,
од треви, корени и папрат.
Лежи и чекај тука. Неподвижен, карпосан лежи,
што ако ноќта те пие, што ако ветар те шиба.
Рибарите на твојот поглед плетат невидливи мрежи,
во бездната на твоето чекање сонува златна риба.
Лежам и знам, август е и сè се мени.
Златните зрна на гроздот ко едри зеници гаснат.
Темното полноќно сонце патува кон својот зенит.
А јас останувам заробен во треви и со папрат сраснат.
од Гледач на пепелта
Ацо Шопов
Listen to “Horrordeath” read in the original Macedonian by the actor Nikola Ristanovski:
The four poems selected here come from the book Gledač na pepelta (Reader of the Ashes). Written not long after the earthquake in Skopje on July 26, 1963, which killed nearly 1,100 people, injured thousands, and left more than one hundred thousand homeless, these poems represent, in part, Šopov’s response to the devastation of his beloved city. We have chosen them both to commemorate the poet’s centennial and to acknowledge the sixtieth anniversary of the earthquake.
The title “Horrordeath” translates the Macedonian title, “Grozomor,” which Šopov coined from the word groza (horror) and the root -mor-, relating to death. This poem was first published in 1964; the other three appeared the following year. “August” refers to the month immediately after the earthquake. Like most of the poems in Reader of the Ashes, these works echo each other in imagery and themes. In this context, “If There Isn’t Enough Light for You,” which by itself reads as a love poem, becomes a moving declaration of the poet’s readiness to provide solace and healing to his grief-stricken fellow citizens, and builds on the epiphany described in “Lament from the Other Side of Life.”
Our translation process follows several stages: first, Christina prepares an interlinear translation, with details about register, syntax, etc., and a close literal translation; Rawley then creates a version that attempts to capture Šopov’s poetic richness without compromising the meaning; next, we discuss issues back and forth, often with input from native speakers, until we have a version we can send to Jasmina Šopova, who offers helpful corrections and valuable insights into her father’s poetry. A bilingual English-Macedonian edition of Šopov’s poems in our translation will be published later this year by Deep Vellum; it will include the whole of Reader of the Ashes and nearly all of another groundbreaking book, Nebidnina (Not-Being), as a well as a selection of earlier and later work, for a total of seventy-four poems.
The title “Horrordeath” translates the Macedonian title, “Grozomor,” which Šopov coined from the word groza (horror) and the root -mor-, relating to death. This poem was first published in 1964; the other three appeared the following year. “August” refers to the month immediately after the earthquake. Like most of the poems in Reader of the Ashes, these works echo each other in imagery and themes. In this context, “If There Isn’t Enough Light for You,” which by itself reads as a love poem, becomes a moving declaration of the poet’s readiness to provide solace and healing to his grief-stricken fellow citizens, and builds on the epiphany described in “Lament from the Other Side of Life.”
Our translation process follows several stages: first, Christina prepares an interlinear translation, with details about register, syntax, etc., and a close literal translation; Rawley then creates a version that attempts to capture Šopov’s poetic richness without compromising the meaning; next, we discuss issues back and forth, often with input from native speakers, until we have a version we can send to Jasmina Šopova, who offers helpful corrections and valuable insights into her father’s poetry. A bilingual English-Macedonian edition of Šopov’s poems in our translation will be published later this year by Deep Vellum; it will include the whole of Reader of the Ashes and nearly all of another groundbreaking book, Nebidnina (Not-Being), as a well as a selection of earlier and later work, for a total of seventy-four poems.
Aco Šopov was born in 1923 in the town of Štip, in what is today North Macedonia. His first book was published by the underground press in 1944, when he was fighting in the anti-Fascist resistance. By the early 1950s, he was a major Macedonian poet. His volumes Nebidnina (Not-Being; Kočo Racin, 1963) and Gledač na pepelta (Reader of the Ashes; Makedonska Kniga, 1970) are genuine masterworks, establishing his reputation as one of the founders of modern Macedonian poetry. He died in 1982, at the age of fifty-eight, after a long struggle with illness. Among the numerous events planned in 2023 to mark his centennial, a bilingual edition of his poems will be published in the autumn by Deep Vellum; this will include the four poems presented here. Further information about Šopov, as well as his poems in the original and, often, in translation, may be found on the Aco Šopov website here.
Rawley Grau is best known as a translator from Slovenian—he has translated novels by Dušan Šarotar, Mojca Kumerdej, Gabriela Babnik Ouattara, and others, as well as poetry by Miljana Cunta, Janez Ramoveš, and Tomaž Šalamun. (An excerpt from Gabriela Babnik Ouattara’s A Silence Full of the Wind recently appeared in Asymptote.) Two of his translations were shortlisted for the Oxford-Weidenfeld Prize, and, in 2021, he was awarded the Lavrin Diploma from the Slovenian Association of Literary Translators. From Russian, he has translated a selection of poems and letters by Yevgeny Baratynsky, A Science Not for the Earth (Ugly Duckling Presse, 2015), which won the AATSEEL Prize for Best Scholarly Translation into English. He began learning Macedonian in 2020, after Christina E. Kramer invited him to collaborate with her on a selection of poems by Aco Šopov. Originally from Baltimore, he has lived in Ljubljana since the early 2000s.
Christina E. Kramer is professor emerita at the University of Toronto, an author of numerous books on Macedonian language and the Balkans and a translator of Macedonian literature, including works by Petar Andonovski, Lidija Dimkovska, Goce Smilevski, and Luan Starova. She has translated three other novels by Dimkovska. A Spare Life (Two Lines Press, 2016) was longlisted for best translation of the year. Grandma Non-Oui (Istros Books, 2024) was supported by the National Endowment for the Arts. Numerous selections from the collection When I Left Karl Liebknecht have appeared in journals. These and other excerpts from her translations from Macedonian have appeared in publications including Asymptote, Two Lines Press, Tin House, Chicago Review, World Literature Today, Words without Borders, and others. More information on her work and links to her translations may be found here.
