Հատված «Գիրք-անվերնագիր» վեպից

Շուշան Ավագյան

Photograph by Anahit Ghazaryan

Ինչպես եմ գրում, և ինչպես կուզեի գրել

Զուր է, ամեն ինչ իզուր։

Օր մի գարնանային։

Դու ժպտում ես բոլորին, բացի մեկից։

Մեծ մայրս հաճախ կրկեսի տոմսեր էր գնում ու երեքիս տանում ներկայացման։

Կոկորդումս տհաճ խցանում էր առաջանում, երբ սրահ էին դուրս գալիս գեղեցիկ բաշով պոնիները։

Անցած օրերը երբեք չեն վերադառնում, բայց վերադառնում են զգացմունքները։

Վեր-ընկալվում։ Վեր-լուծվում։ Վեր-հիշվում։ 

Նրանք ասես ընկճված լինեին։

Սկզբում հայտնվում էին պոնիները, ու շրջան կազմած վազում մեկը մյուսի հետևից։

Հետո բեմ էր դուրս գալիս սև բաճկոնով ու անգլիական սև գլխարկով մարդը, մտրակը ձեռքին։

Բոլորը սկսում էին ծափահարել։

Նա աջ ձեռքը բարձրացնում էր գլխից վեր, ու մտրակն արագ իջեցնում նրանց մեջքներին։

Պոնիները կարճատես են։

Որպեսզի չշփոթվեն ու ճիշտ կատարեն իրենց մարզանքները, նրանց աչքերի աջ ու ձախ կողմերում մխված են տեսողությունը սահմանափակող երկաթներ։                  

Խմիր սա, և թևավորվիր հերկուլեսյան ուժով։




*

Այսօր քեզ տեսա չորրորդ հարկում. համալսարանի գրականության բաժնում։ 

Մայիսի հինգին Կրկեսի սրահում կարդալու եմ «Letter to Violette» բանագործությունս, կգա՞ս։

Ժամը յոթին։

Բանագործության հայերեն տարբերակը ներառված է այս գրքի գլուխներից մեկում։

Երբ բարձրանամ բեմ ու սկսեմ կարդալ, չեմ նայի սրահում նստած մարդկանց դեմքերին, որ չտեսնեմ քեզ։

Որ չիմանամ։

Կպատկերացնեմ, որ նստած ես սրահում։

Կպատկերացնեմ, որ բացիկներս զարդարում են քո գրապահարանը։




*

Մեծ մայրս իր չինական հովհարով։

Ընթերցող, պատրաստվիր ցատկելու երկաթե օղակների միջով։

Երաժիշտները ոտքի են ելնում. տրիումֆային պահն է։

Բոլորն անհամբեր սպասում են։                

Հիմա ցատկելու ենք վառվող օղակի միջով։

Ալե հոպ։ 

Այդքան էլ դժվար չէր, ինչպես որ կարծում էի։

Ծափահարություններ։                            

Վերջում, երբ խմբով դուրս էինք գալիս սրահից, մեկն ասաց, որ հետաքրքիր կլիներ լսել այդ բանագործության հայերեն տարբերակը։

Ինչ-որ տեղ, դու բախտավոր ես, ընթերցող։

Ինչ-որ տեղ նա հեռու էր։

Ինչ-որ մեկը կանգնած էր նրա կողքին։

Ցվետաևան հարցնում է. Ո՞րն է պոետի «ես»-ը։

«Ես եմ», պատասխանում է Մանդելշտամը։

Ցվետաևա. Ո՞րն է պոետի պատմությունը։

Մանդելշտամ. Սա է, ուրիշը մի փնտրիր։

Ցվետաևա. Ինչպե՞ս սպասեմ ՎԱՂՎԱՆ։

Մանդելշտամ. Հերքիր մահն, ու ՎԱՂԸ կգա։

Ցվետաևա. Ինչպե՞ս հերքեմ մահը։

Մանդելշտամ. Գրելով։

Ուսումնասիրել քարերը, սովորել նրանց կեցվածքը, որդեգրել նրանց քարացած արտահայտությունները։

Ածականներով լինել ժլատ։

Շնչավոր առարկաները նկարագրել այնպես, որ անշնչանան։

Կարճ վարժություն. գրել բանագործություն հիմնված կրկնության էլեմենտի վրա։

«Դոգմա»։

Հավատն աղվես է։ Աղվեսներից աղվեսը։

Հավատն ընդունում է հավատի ճանաչում։ Աղվեսի ճանաչումը։

Հավատը չի կարող գոյատևել աղվեսի հետ։ Կործանիչ է։ Բայց։ Հավատն աղվես է։        

Սա է ճշմարտությունը։ Հավատն աղվես է։ Աղվեսներից աղվեսը։ Այդպես է։ Հավատը որպես հավատ պիտի գոյատևի։

Աղվեսը սնում է հավատին։ Հավատը սնվում է աղվեսով։ Ճշմարտությունը սա է։ Որովհետև։

Աղվեսը ճշմարտությունն է։ Հավատը հիմնված է ճշմարտության վրա։ Ճշմարտությունն այն է, ինչ որ է։ Ճշմարտությունն այն է, ինչ դու ես ցանկանում։

Հավատն ասում է՝ ես։ Հավատն ասում է՝ ես գիտեմ։ Հավատն ասում է՝ ես գիտեմ ճշմարտությունը։ Բայց։

Աղվեսն այն է, ինչ որ է։ Սա է։ Որովհետև։ Գոյությունն աղվես է։

Հավատն իշխելու հավատ է։ Հավատն ուզում է, որ հավատն իշխի աղվեսին։ Աղվեսներից աղվեսին։ Բայց։

Աղվեսը ճշմարտություններից ճշմարտությունների ամենաճշմարիտն է։ Որովհետև ճշմարտությունն աղվես է։ Աղվեսներից աղվեսը։

Այդպես է։ Աղվեսը չունի հավատ։ Որովհետև։

Վիոլետն ասում է վարժությունները օգտակար են և անհրաժեշտ։

Հանդիսատեսը ծափահարում է ոչ թե պոնիներին, այլ նրանց վարժեցնողին։

Մտքումս հղացավ մի նոր վերնագիր գրքի համար.

«Վարժություն»։

Մեկին մոռանալու համար, և հիշելու մյուսներին։

Երևանի հանրային գրադարանի չորրորդ կամ հինգերորդ հարկում, պատերից մեկի վրա պատկերված են հայ գրողները, համախմբված տարբեր դարերից։

Ինչ-որ բան պակասում է։                 

Պակասում են շատ բաներ, օրինակ, այս գլխից պակասում է երկու նախադասություն։

Ամենակարևոր մասը բաց է թողնված, բայց դու, իմ լավ ընթերցող, այդ չես նկատում։

Հարցեր չես տալիս։

Օրինակ, ինչի՞ մասին կխոսեին, եթե հանդիպեին միմյանց 1926 թվականին, գարնանային մի օր։

Կամ օրինակ, ինչո՞ւ որոշ գրքեր երբևիցե լույս չեն տեսնում։

Իսկ պետական ակադեմիան «Վերք Հայաստանի»-ի հինգերորդ հրատարկությունն է թողարկում։

Read the English translation

Girk-Anvernagir was written as a literary experiment and published as samizdat in Yerevan in 2006. Over 26.5 chapters of seemingly unrelated vignettes in disparate and unidentified voices, the reader discovers that Shushan Avagyan, while writing the novel as a translator’s diary, is also mapping out a larger archival or archeological site: an imagined encounter between two early twentieth-century feminist writers, Zabel Yesayan and Shushanik Kurghinian, whose legacies have largely been obscured and forgotten as a result of Stalin’s regime and the patriarchal rendering of the Armenian literary and historical canons. Yesayan’s and Kurghinian’s imagined encounter in 1926 is juxtaposed with a contemporary conversation between the novel’s unknown narrator—an archivist and translator referred to as the “typist/writer”—and her friend Lara, who are both piecing together the writers’ fragmented stories.

The lines that separate the narrative plots, past, present, and imagined, are blurred. Each chapter brings readers a new (part of the) story. There are multiple points of view, yet who, in any given moment, is speaking? Several genres overlap across textual fragments: poetry, prose, epistolary, a math equation. Words are censored, authors uncited, text is missing, italicized, as if in draft form, and neologisms are rendered within neologisms. In this multi-authored experiment, penned yet anew by its translator, Girk perhaps is best understood as a work that proliferates meaning through what Bakhtin called a heteroglossic imagination, where “another’s speech in another’s language…express(es) authorial intentions [through] refract[ion].” Book, Untitled, Girk’s English translation, then, is yet another layer of this refraction: not an original; not a copy; it is an/other reading. If the reader finds themselves asking—How can we distinguish voices or why are they indistinguishable? Who has written, and who is writing?—then Avagyan has succeeded in her experiment to “deprivatize words,” enabling them to “belong neither to the typist/writer,” the translator, “nor to you, reader” so that instead, they “unite our past, present and future" (Girk-Anvernagir, 106).

What is Historical, what is imagined? On which terms is this distinction made? What has been, and what is still being censored? Avagyan’s neologisms—that strange Armenian and which in every iteration stubbornly resist translation—might be what she refers to in the following excerpt, as “wordwork.” It is through such “wordwork” that Avagyan provokes readers to question what comes to be narrated as History: բացա-հայտ(նաբեր)ել—“ex-tract(plain)” or “dis-cover/un-cover”—in order to “Re-assume. Re-analyze. Re-remember.” That task, dear reader, is handed over with care to you.

This chapter is a meditation—of the typist/writer, of the author, of Yesayan, of Kurghinian?—on writing. Throughout Girk, Avagyan refers to a number of literary and historical figures. This excerpt features the author Marina Tsvetaeva (1892—1941), a Moscow-born Russian/Soviet poet renowned for her poetry, verse plays, and prose; the Russian Jewish poet and essayist Osip Mandelstam (1891—1938), one of the “foremost members” of the Acmeist school of poets; and Violette Grigoryan (b. 1962), an important Armenian contemporary writer, one of the founders and editors of the literary journal Inknagir.

Shushan Avagyan (b. 1976) is author of the novel Girk-Anvernagir (Book, Untitled, 2006), Zarubyani Kanayk (Zarubyan’s Women, 2014) and co-author, with the Queering Yerevan collective, of Queered: What’s To Be Done with X-Centric Art (2011). She has translated several books into English, including a volume of Shushanik Kurghinian’s poetry (from Armenian) entitled I Want To Live: Poems of Shushanik Kurghinian and Viktor Shklovsky’s A Hunt for Optimism (from Russian). Her articles, interviews, and translations have appeared in Context, Contemporary Women’s Writing, The Book of Saint Ejneb, Asymptote, and Dissidences: Hispanic Journal of Theory and Criticism.

Deanna Cachoian-Schanz (b. 1987) is a researcher and part-time literary translator. Her articles and translations have appeared in Words Without Borders, The Armenian Weekly, The Armenian Review, Armenia: Imprints of a Civilization, and Approaches to Genocide: History, Politics and Aesthetics of 1915 (forthcoming, Routledge). Her research focuses on the multi-genre “counter-archives” of contemporary (ethnosexual) dissidents in the Armenian/Turkish contexts. Currently, she is writing a monograph and performance project with Istanbul-based architect Bengi Güldoğan on the legacies of shared family trauma and redactive methods of archiving. She splits her time between Philadelphia and Venice.