Баба Недјељко, денес тато ми кажа дека кога се враќал со минибусот од Скопело се качилe цела група туристи кои зборувале на некој словенски јазик. Неколку жени и мажи и едно 5-6 деца. Тато ги прашал на кој јазик зборуваат, а тие рекле: на словенечки. Дека дошле во Кастеламаре дел Голфо на еднонеделно патување и дека се воодушевени од Скопело. Се сеќаваш, и ние бевме еднаш таму, замисли, само еднаш, со нашиот автомобил, пред да почне тато да ги вози минибусите на „Русо“. Нели е тоа чудно – оние кои доаѓаат на Сицилија како туристи задолжително го посетуваат Скопело, а ние кои живееме тука, одиме еднаш во животот и толку. Тато, на пример, вози минибус, а самиот никогаш не патува.
Пред некое време читав во „Ла Република“ интересна статистика: дека жителите на некој град, па дури и земја, ретко кога одат во локалните музеи, освен ако не се испратени на училишна екскурзија, и дека, всушност, училишните екскурзии затоа и постојат: за да можат жителите на некој град или земја, барем додека одат во училиште, да ги посетат сопствените национални знаменитости, зашто кога ќе го завршат образованието повеќе не им ни текнува да влезат во некој од музеите покрај кои секојдневно поминуваат брзајќи низ секојдневието. Новинарот кој ја направил анкетата дури имаше наведено и неколку примери: една 50-годишна жена, родена во Фиренца, веќе дваесет и пет години вработена во адвокатска канцеларија во непосредна близина на фирентинската катедрала „Санта Марија дел Фјоре“, иако секојдневно поминува крај катедралата одејќи и враќајќи се од работа, иако последните години пуши пред зградата со поглед директно во катедралата, всушност никогаш не влегла внатре, а кога помислувала да го направи тоа, секогаш имало премногу туристи пред влезот, па си велела: „Ај, следниот пат“, и така сѐ до денес. Новинарот имаше наведено слични случаи во Париз, Лондон, Мадрид, но и во помали места со познати знаменитости, ама речиси насекаде ситуацијата била слична. Се сетив на ова, зашто тато рече дека туристите од Словенија не само што отишле во Скопело веќе утредента откако стигнале во Кастеламаре дел Голфо туку толку им се допаднало гратчето што вчера, пред заминување од Сицилија, отишле уште еднаш, овојпат преку нуркачкиот центар ги истражувале карпите што се извишуваат од водата и поради кои дури и таму, во Словенија, знаат за Скопело. Двапати во Скопело во рок од седум дена! Ама тој се погодил на смена со минибусот само вчера кога по вторпат се враќале оттаму, повторно воодушевени од градбите, а особено од погледот кон морето и од карпите. Замисли, им рекол дека разбира по некој збор од нивните, на англиско-хрватски, им кажал дека ти, мајка му, си била од Сплит, од Спалато, а тие изненадено се насмевнале и повторувале Сплит, да, Сплит, Хрватска, Југославија, и дури ги возел до Кастеламаре дел Голфо, сѐ така мешајќи англиски и италијански со по некој хрватски збор, им раскажал и за тебе и за нас, па и за мене. Дека и јас се викам Недјељка, исто како тебе, и дека знам хрватски, единствена од целото семејство, а тие се чуделе како звучи моето име на Сицилија и тато рекол: „Па сите ја викаме Неда, и баба ѝ така ја викавме, ама во документите е Недјељка“. Сфатиле дека си дошла во Кастеламаре дел Голфо во 1947 година заради дедо, и дека тогаш во градот владеела мафијата и тато за да им го отслика тоа неколку пати повторил: „Бум, бум, бум!“ „А како е сега?“ го прашал еден од нив. „Сега животот овде е мирен, убав“, им рекол, „нема повеќе мафија“. И се вратил на твојот случај, дека ти било тешко тука да бидеш туѓинка, и дека во Сплит си отишла потоа само уште два пати, и дека третиот пат авионскиот билет ти останал во фиоката, зашто починал дедо. Дури и тоа им го кажал. Можам да замислам колку бил возбуден од средбата со нив, па брзо зборувал за да им раскаже сѐ што на друг, освен нам, не би му ни зуцнал, а ние на памет ја знаеме таа приказна, ама видел дека тие разбираат и дека кимаат со главите, а една од жените дури и станала од седиштето и се доближила до него, држејќи се за држачите при кривините наваму, ама сакала сѐ да дознае, потпрашувала, и тато ми рече: „Да видиш како ме слушаше, мора да е новинарка, може нешто и ќе напише за тоа, јас зборувам, а таа ги голта зборовите, очите ѝ играат, не сум видел такво нешто“. Се симнале на влезот од градот, ги оставил не на постојката туку на удолницата кај пазарот, сакале да купат овошје, и сите се поздравиле рачно со него, а во минибусот и немало други патници, и тој ги погледнал уште еднаш пред да сврти кон автобуската станица и толку. Како не ми кажа вчера за ова, ќе ги побарав тука, можеби онаа жена што толку се интересирала ќе можев да дознаам што е, зошто толку се возбудила кога ја слушнала приказната за нас. Ама сега веќе тие си се дома, во Љубљана, така рекле, иако сѐ ми се чини дека деновиве како да видов една таква голема група возрасни и деца, додека поминувајќи покрај „Рио бар“ забележав едни луѓе што пиеја кафе на терасата, а на пристаништето неколку деца летаа балони во сина боја. Ми се виде малку необично тоа што сите држат балони во иста боја и што ветрот се обидува да им ги дувне, а тие трчаат наоколу и се смеат, ама ечеше музика од рестораните, па не слушнав на кој јазик викаат. Штета. Секогаш толку многу сакам да дојдат луѓе од твоите краишта во Кастеламаре дел Голфо, а ете, кога навистина ќе дојде некој кој го разбира твојот јазик што, фала Богу, и самата го научив од тебе, како да не ми е дадено да го сретнам.
Седам овде крај нејзиниот гроб и ѝ го кажувам сево ова и знам дека внимателно ме слуша, и дека чека прво јас да замолчам за да ми се обрати и таа мене. Вака разговараме секој ден, јас те молкум те на глас, секако, ако сум сигурна дека во куќата нема никого кој би можел ненадејно да излезе во градинава, а баба Недјељка којзнае како, ама ја слушам кога ми одговара, нејзиниот глас звучи исто онака како кога беше жива и здрава. Те ќе зборува за ова-за она, те ќе молчи со денови. Што е право, никој не сакаше да слуша едни исти работи по стопати, освен јас, а додуша и тато, ама кога беше многу уморен од возењето на минибусот, едноставно сакаше да дремне, а не повторно да ја слуша баба како раскажува за војната, за Сплит, па и за Сицилија. Маргерита уште од мала разви некој одбранбен механизам пред приказните на баба – кога и да почнеше баба да ги кажува своите стории, Маргерита едноставно ќе ги покриеше ушите со раце, ќе ги затвореше очите и гласно шиштеше низ заби: „Шшш...“ Не знам што ја нервираше мама повеќе: шиштењето на Маргерита или раскажувањата на баба, ама не испушташе да промрмори излегувајќи од собата: „За инает“. И така, баба само мене можеше да ми ги раскажува своите предвоени, воени и поствоени приказни. Прво на италијански, но кога почина дедо почна да ме учи хрватски и по половина година ми рече: „Ова е последен пат да зборувам со тебе на италијански, сега веќе доволно го знаеш мојот јазик за да биде и твој“. И ми зборуваше, а мене ми беше интересно голтањето на новите зборови кои ми беа повеќе смешни одошто тешки, и повеќе ништо друго не правев кога ќе се вратев од училиште, само ја слушав баба Недјељка како раскажува ли раскажува. И колку повеќе го разбирав она што баба ми ми го раскажуваше, толку повеќе ја чувствував за своја и сѐ помалку се срамев од името Недјељка. Затоа и сум среќна што ја погребавме во дворот зад куќата. Така како што сакаше уште кога беше здрава и свесна и ни велеше: „Да не сте ме погребале на гробиштата! Не мислам и во смртта пак да бидам меѓу туѓинци. Кај сакате погребете ме, само не со други мртви“. Понекогаш ѝ се смеевме на тоа барање, тато еднаш дури и ја праша: „Ни кај тате не сакаш?“, а мама загрцнувајќи се од смеа секогаш излегуваше од просторијата и сигурна сум дека си велела шепнешкум како и секогаш во слични ситуации: „За инает!“ „Со Карло повеќе не се разбираме“, одговараше баба, „тој молчи, а јас зборувам“, а еднаш ми шепна „тој зборува еден, а јас друг јазик“. Ама кога почина, тато одлучно рече дека во никој случај нема да ја закопаме на гробиштата. „Или ќе ја носиме во Сплит или тука, дома ќе си ја закопаме.“ Мама тогаш ми рече: „Ајде, распрашај се некаде колку чини да се пренесе мртовец во Сплит“. „Каде да се распрашам?“, ја прашав. „Не знам, тука, во Сплит, или јави се во амбасадата на Хрватска во Рим, па знаеш хрватски, не те научи баба ти залудно.“ Имаше мала нота на иронија во нејзиниот глас, ама очите ѝ беа поцрвенети, па ѝ простив. Кога дознавме дека за еден таков погреб се потребни три плати на тато како возач во „Русо“, мама рече: „Ама таа не би ни сакала да ја погребеме во Сплит. Кој ќе ѝ оди таму на гроб? Брат ѝ? Оној идиотон со скршен прст на стари години? Или ќерка му што не ѝ се јави ниту еднаш во животот?“. И така некако, всушност, мама нѐ наведе на тоа да ја закопаме тука во дворот, под портокалот. На истото место кај што порано висела лулашка од ортома што дедо ја врзал за тато и за чичковците кога биле мали, а години подоцна тато таму постави вистинска дрвена лулашка за мене и за Маргерита. Баба никогаш не нѐ лулаше, тоа беше непишана задача на дедо, ама неретко ја наоѓавме кога се враќавме од училиште седната на лулашката, без ни сантиметарско придвижување, како божем слика на скаменета жена во лулашка, иако не знам дали некој некогаш насликал таква слика или извајал таква скулптура.
И сега, кога си на оној свет, отаде сѐ што му припаѓаше на животот, и пак си под истото дрво, под нашето најсакано дрво на портокал што ни го разубавува дворот цела година, можеби ти се врати помнењето? Можеби во смртта ти се врати сеќавањето на сето она за што тато набрзина им раскажал на туристите? Можеби сега повторно знаеш каде си се родила и каде си живеела пред да се преселиш тука? Се сеќаваш на Сплит? На војната? На мајка ти и на татко ти? На брат ти? На нас? На мене, твојата имењачка?
